Giải thích ngắn gọn một số câu tục ngữ về thời tiết

Trong nước ta, với khí hậu nóng ẩm và gió mùa, người dân có truyền thống trồng lúa từ lâu đời. Nền văn minh của sông Hồng đã hình thành và phát triển qua hàng ngàn năm lịch sử, với việc xây dựng và bảo vệ đất nước.

Từ nghề nông, đi rừng, đánh cá trên biển, con người đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm quý báu và tạo ra những câu tục ngữ về thời tiết đến ngày nay vẫn còn giá trị.

1. Mưa nắng là do trời, là hiện tượng thiên nhiên. Khi lên rừng, xuống biển, cày cấy, gặt hái, chúng ta phải tự chuẩn bị và dự đoán thời tiết. Nếu có nhiều sao trên bầu trời, thì ngày mai sẽ có nắng. Ngược lại, nếu không có sao hoặc chỉ thấy ít sao, thì ngày mai sẽ mưa. Đây là kinh nghiệm nhìn sao để dự đoán thời tiết mùa hè. Còn vào mùa đông, thì ngược lại. Nếu có nhiều sao trên bầu trời, thì ngày mai sẽ mưa. Ngược lại, nếu chỉ thấy ít sao, thì ngày mai sẽ nắng. Mây, ráng, cỏ, chim muông và con người đều có mối liên hệ tự nhiên với hiện tượng mưa nắng.

2. Đôi khi, người dân cũng nhìn chim để dự đoán thời tiết. Câu tục ngữ "Quạ tắm thì ráo, sáo tắm thì mưa" cho thấy rằng khi chim tắm, nước sẽ bắn tung tóe lên và làm ướt lông và cánh của chúng. Từ đó, ta biết được rằng trời vẫn còn nắng dài ngày. Nếu nhìn thấy sáo tắm, thì biết rằng trời sắp mưa. Đây là kinh nghiệm của người dân ở vùng trung du và đồng bằng.

Ở vùng ven biển, ngư dân có nhiều kinh nghiệm quý báu về thời tiết khi ra khơi đánh cá. Để đảm bảo an toàn, họ cần phải chờ đợi biển yên ả, sóng êm ả và gặp được luồng cá. Trước khi lên đường, ngư dân phải chuẩn bị tàu lưới, thức ăn và nước uống, cùng với việc quan sát mây gió và trạng thái của bầu trời.

Câu tục ngữ "Thâm đông, hồng tây, dựng may, Ai ơi đợi đến ba ngày hãy đi" là một lời khuyên quý giá cho những người đánh cá. Nếu nhìn về phía đông thấy mây đen và sắc trời u ám, hoặc nhìn về phía tây thấy mây đỏ và sắc trời hồng lên, cùng với gió thoảng lên và nổi lên, thì đó là dấu hiệu của một cơn bão sắp đến. Ngư dân cần phải đợi ba ngày trước khi ra khơi để đảm bảo an toàn.

Con chuồn chuồn là một loài côn trùng có thể dự báo thời tiết. Vào tháng 7 ở miền Bắc nước ta, thường có mưa bão và lũ lụt. Nhìn thấy con chuồn chuồn bay cao hay thấp, bay ít hay nhiều, người ta có thể cảm nhận được thời tiết sắp đến. Trong những ngày tháng bảy âm lịch, khi gió heo may nổi lên, con chuồn chuồn sẽ bay ra nhiều và gây ra sự loạn xạ trên bầu trời, đó là dấu hiệu của một cơn bão sắp đến. Con chuồn chuồn là bạn đồng hành đáng tin cậy của nhà nông, chúng có thể giúp họ dự báo thời tiết để chuẩn bị cho việc canh tác.

Câu tục ngữ "Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng, bay vừa thì râm" hoặc "Chuồn chuồn bay thấp mưa ngập bờ ao, chuồn chuồn bay cao mưa rào lại tạnh" cũng mang ý nghĩa tương tự, là cách để nhận biết thời tiết thông qua việc quan sát con chuồn chuồn.

5. Bão là một hiện tượng đáng sợ của thiên tai. Cần phải dự đoán để phòng ngừa, tích cực hạn chế thiệt hại cho con người và tài sản. Mùa hè thường có bão xảy ra đột ngột. Khi nhìn thấy những đám mây đen bồng bềnh trên bầu trời, có thể che khuất một góc trời, đó là điềm báo sắp có bão. Bão có thể đến nhanh hoặc chậm. Nếu nhìn thấy mây đen kéo lên từ phía đông, thường là từ vùng biển, thì bão sẽ đến rất nhanh. Trước hiện tượng này, mọi người cần phải cẩn thận và chuẩn bị sẵn sàng. Tuy nhiên, nếu có mây ở phía nam, thì thời tiết không có gì bất thường. Mây sẽ tụ lại và tan đi. Nếu có mưa, thì mưa sẽ đến từ từ, không có bão xảy ra. Mọi người có thể làm việc và chơi đùa mà không cần lo lắng hay vội vàng.

6. Cầu vồng và mống cụt xuất hiện là dấu hiệu của thời tiết đáng sợ. Nhân dân đã có kinh nghiệm quý báu từ lâu để phòng tránh và cẩn thận trong công việc.

Mống cao gió táp, mống áp mưa rào,
 
 Mống dài trời lụt, mống cụt trời mưa,
 
 Mống bên đông, vồng bên tây,
Chẳng mưa dây thì bão giật
 
7. Nhiều câu tục ngữ cũng nói về hiện tượng trời rét. Vào cuối thu, gió bấc thổi về, mang theo không khí lạnh. Trên bầu trời, những đàn sếu bay về phương nam để tránh rét. Khi nghe thấy tiếng sếu kêu vào đêm khuya, cùng với gió bấc thổi nhẹ nhàng, đó là dấu hiệu của trời rét. Tuy nhiên, vào cuối tháng ba, khi bà già chết rét, và hoa gạo rụng xuống, mọi người biết rằng không khí sẽ ấm dần và sắp đến mùa nắng mới. Hoá gạo nở vào tháng giêng và rụng vào cuối tháng ba. Hoá gạo là một chỉ số nhạy cảm với thời tiết. Đây là hai câu tục ngữ có giá trị dự báo về trời rét và nắng ấm.

Ngôn ngữ Việt Nam có một kho tàng tục ngữ phong phú, bao gồm hàng trăm câu nói về thời tiết. Đây là những kinh nghiệm dân gian lâu đời, thể hiện sự thông thái của nhân dân trong việc quan sát và hiểu biết về thiên nhiên. Từ cuộc sống hàng ngày, từ những hiện tượng trong vũ trụ, từ thực vật, động vật cho đến côn trùng, con người đã khám phá và rút ra những bài học quý báu để phục vụ cho lợi ích của chính mình.

Hiện nay, với sự phát triển của khoa học và công nghệ, việc dự báo thời tiết đã được thực hiện bằng các máy móc hiện đại và tinh vi. Tuy nhiên, những câu tục ngữ về thời tiết vẫn giữ được giá trị và ý nghĩa thiết thực trong cuộc sống của mọi người.